Kościoły, pałace, dwory - Muzeum Wsi Słowińskiej w Klukach

CECENOWO: wieś położona w gminie Główczyce, o starym rodowodzie, wzmiankowana w źródłach historycznych 1229 roku. Wieś należała do klasztoru norbertanek z Żukowa. W 1560 roku kupiona została przez Ewalda von Massowa. W 1777 roku majątek został sprzedany przez Massów Moritzowi von Wejher z Janowic za 30 tys. talarów. Pod koniec XVIII w. majątek przeszedł w ręceCaspra Wilhelma von Zitzewitz. Dobra cecenowskie pozostawały w rękach Zitzewitzów do 1945 roku. To właśnie Casper Wilhelm von Zitzewitz w latach 1812-1824 zbudował w Cecenowie dwór. Rozbudowany w latach 1864-1889 obiekt przyjął formę założeń pałacowych. Budowla składała się z trzech wyraźnie od siebie oddzielonych części, z piękną wieżą pośrodku. Pałac jest murowany, otynkowany, z dachem krytym dachówką ceramiczną. Z dawnego wyposażenia pałacu wewnątrz zachowała się belka datowana na 1687 rok, kartusz herbowy Zitzewitzów nad wejściem do starszej części pałacu, piece kaflowe zwieńczone dekoracją rzeźbiarską, oryginalna stolarka drzwiowa i drewniana klatka schodowa w starszej części obiektu. W otoczeniu pałacu zachował się park z licznymi przykładami drzew pomnikowych- między innymi jodły, tulipanowca, jesiona, buka i klonu. W bliskim sąsiedztwie pałacu znajdują się XVIII i XIX – wieczne zabudowania folwarczne.

Obok pałacu w Cecenowie znajduje się piękny, zabytkowy XIX-wieczny kościół parafialny, obecnie pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny. Zbudowany został w latach 1867-1868 w miejscu dawnego kościoła charakteryzującego się konstrukcją szkieletową. Obecny kościół wymurowany został z cegły na fundamencie z ciosów granitowych. Nakryty jest dachem dwuspadowym z dachówką tzw. karpiówką. Wieżę kościoła wieńczy ośmioboczny ostrołukowy hełm kryty blachą. Kościół jest budowlą jednonawową z wyodrębnionym prezbiterium i dwoma przybudówkami. Empora umieszczona jest od strony zachodniej. Większość zabytkowego wyposażenia kościół fundowana była przez członków rodu von Zitzewitz, między innymi organy z 1875 r. z napisem B. Grüneberg, Stettin i dzwony żeliwne z 1923 r. Chrzcielnica z 1870 r. ufundowana została przez Otto von Krockowa na pamiątkę jego szczęśliwego powrotu z wojny. Z dawnego, szkieletowego kościoła zachował się sześcioramienny mosiężny żyrandol fundacji Hansa Höfta i Anny Zülzken oraz obraz przedstawiający pastora Lorka, autora opisu miejscowej ludności i jej stroju z XIX wieku. W prezbiterium znajdują się w oknach piękne witraże z motywami religijnymi i herbami rodowymi Stojentinów i Zitzewitzów.

GARDNA WIELKA: wieś położona w gminie Smołdzino, wzmiankowana już w XIII wieku. Jedna z najstarszych wsi w powiecie, która w XII wieku posiadała prawa miejskie. W Gardnie znajdował się silny ośrodek religijny regionu słowińskiego ( tu w latach 50-tyh XIX wieku prowadził badania nad miejscową ludnością rosyjski uczony Aleksander Hilferding) . Do 1845 roku w gardnirńskiej świątyni odbywały się msze w języku kaszubskim. Pierwszy kościół w Gardnie zbudowany w początkach XIII wieku w czasach Świętopełka II był budowlą drewnianą. Późniejszy, średniowieczny był już murowany, ale spłonął w czasie wielkiego pożaru Gardny w 1772 roku. Obecnie istniejący kościół został zbudowany w 1852 roku (wieża kościelna datowana jest na 1860 rok). Kościół w okresie międzywojennym działał pod wezwaniem Św. Stanisława, obecnie pod wezwaniem Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny. W budowli zachowały się średniowieczne fragmenty murów.

Do ciekawych, oryginalnych zabytków wyposażenia świątyni należy: dzwon kościelny odlany w 764 roku w Kołobrzegu przez mistrza Jana Meyera; granitowa kropielnica datowana na XIII/XIV wiek; obrazy znanych niemieckich artystów: „Chrystus Ukrzyżowany” Paula Hintza z 1933 roku, „Matka Boska z Dzieciątkiem” Margaret Neuss-Stube z 1947 roku. Do połowy XX wieku wewnątrz kościoła, w środku nawy powieszony był wotywny model, trójmasztowego żaglowca. Do dziś ostrołukowe okna kościoła zdobią, zamontowane w 1920 roku, witraże poświęcone niemieckim żołnierzom poległym w czasie I wojny światowej.

GŁÓWCZYCE: wieś gminna położona w północno-zachodniej części powiatu, wzmiankowana w dokumentach już w XIII wieku. Od II połowy XV wieku, aż do końca 1945 roku dobra główczyckie znajdowały się w rękach zamożnego rodu von Puttkamer. Ostatnim dziedzicem był Gehard von Puttkamer. W Główczycach podobnie jak w Cecenowie najdłużej przetrwała mowa kaszubska. Ostatnie nabożeństwo w miejscowym języku odbyło się tu w 1886 roku. W latach międzywojennych Główczyce pod zarządami von Puttkamerów należały do jednej z najlepiej prosperujących wsi w powiecie. Znajdowały się tutaj trzy banki, liczne zakłady produkcyjne, usługowe i rzemieślnicze. Wieś była także ważnym ośrodkiem oświatowym i kulturotwórczym z licznymi towarzystwami sportowymi., śpiewaczymi i twórczymi. Do najcenniejszych obiektów zabytkowych w Główczycach należy pałac – będący świadectwem minionej epoki. Zbudowany został w połowie XIX wieku w stylu neogotyckim, w latach 1910-1911 rozbudowany o południowe skrzydło. W rzucie przyziemia pałac posiada kształt litery T. Budynek został wymurowany z cegły pokryty dachem dwuspadowym. Jest budynkiem jednopiętrowym podpiwniczonym. W pałacu do lat 90-tych XX wieku zachowała się oryginalna XIX-wieczna stolarka drzwiowa i pełne wyposażenie gabinetu z herbami Puttkamerów. W 1995 roku wybuchł pożar, który poważnie uszkodził zabytkowy obiekt.

Obok pałacu Główczyce mogą poszczycić się pięknym, zabytkowym Kościołem zbudowanym w 1891 roku w stylu neogotyckim. Do 1945 roku był to kościół ewangelicki, obecnie katolicki p.w. Św. Piotra i Pawła. Świątynia wzniesiona została w miejscu dawnej o której źródła wspominają już w XII wieku. 20 sierpnia 1889 roku pożar strawił stary kościół, z którego zdołano uratować jedynie ruchome sprzęty i ozdoby ołtarza. Obecny kościół wymurowany został z czerwonej cegły na fundamencie z ciosów granitowych, z dachem dwuspadowym pokrytym współcześnie blachą miedzianą. Strzelista wieża kościoła o wysokości 42 m zwieńczona jest ośmiobocznym hełmem. Na narożach wieży znajdują się cztery mniejsze wieżyczki wzbogacające architektonicznie budowlę. Dach wieży pokryty jest również miedzianą blachą. Kościół został wzniesiony na planie krzyża z dwoma bocznymi nawami i wyodrębnionym prezbiterium. W kościele zachowały się wszystkie oryginalne empory. Ponadto z dawnego wyposażenia zachował się XIX -wieczny ołtarz, ambona, organy, ławki, konfesjonał oraz siedziska dawniejszej okolicznej szlachty z podpisami: Erhard von Puttkamer1892, Joachim Heinrich von Puttkamer 1892. W prezbiterium ocalały okna z oryginalnymi witrażami przedstawiającymi sceny religijne, a w nawach bocznych z herbami dawnych szlacheckich rodów: von Krockow, von Puttkamer, von Querzen, von Zieres, von Wilkau, von Privitz zu Gettron. W prezbiterium zachowały się także neogotyckie stalle.

GÓRZYNO – wieś położona w gminie Główczyce, wzmiankowana już w 1476 i kolejno w latach 1499, 1518 i 1523 jako dobra rodowe Stojentinów. Od 1648 r. do 1837/39 R. NALEŻAŁA DO RODZINY VON Wobeser, a od 1839 roku do końca II wojny światowej była siedzibą rodową von Belowów. O zamożności dawnych właścicieli dóbr w Górzynie świadczy pałac zbudowany w I połowie XIX wieku rozbudowany o zachodnie skrzydło w II połowie XIX wieku. Fronton pałacu zdobi wsparty na czterech kolumnach ryzalit z tarczą zegarową. Ściany szczytowe zwieńczone są attykami ze sterczynami i esownicami. Pałac zbudowany został na planie prostokąta skrzydło główne i zachodnie tworzą w zarysie literę L. W nowszej części znajduje się wieża z latarnia przykryta dachem kopulastym. Z dawnego wyposażenia pałacu zachowało się wiele cennych obiektów, między innymi wsparty na dwóch kolumnach kominek z porożem danieli zdobiony płaskorzeźbami tarcz herbowych gryfa, orła i Belowów / widnieją na nich daty 1417, 1298 – początek rodu Belowów oraz 1798/. Na uwagę zasługują również okna witrażowe przedstawiające tarcze herbowe, między innymi herb von Belowów, oryginalne boazerie, ozdobne piece, stolarka drzwiowa i okienna. Wokół pałacu rozciągał się park z bogatą roślinnością i fontanną ozdobioną głową satyra.

IZBICA Wieś rybacka nad jeziorem Łebskim. Powstała w XVI wieku. Pierwotnymi właścicielami byli rycerze z rodu von Stojentin. We wsi zachował się park podworski z pomnikowymi drzewami z połowy XIX wieku. Niewielki kościół zbudowany w latach 1929-1930 ma smukłą, częściowo szkieletową wieżę i piękny, cebulasty hełm. Największa ciekawostka znajduje się jednak wewnątrz kościoła. Wnętrze zdobią bowiem freski ze scenami biblijnymi do których pozowali słowińscy rybacy, ówcześni mieszkańcy wsi. W ten sposób ich fizjonomie zostały utrwalone a my możemy spojrzeć w oczy Słowińcom sprzed stulecia. Izbica była wsią, w której bardzo długo utrzymała się mowa słowińska. Etnograf Alfons Parczewski, który badał tereny słowińskie w roku 1880 i 1885 stwierdził, że w czasie tym mowa słowińska była jeszcze powszechna w Izbicy a wśród starszych osób były i takie które języka niemieckiego nie znały wcale.

PODOLE WIELKIE – wieś w gminie Główczyce, wzmiankowana w XV wieku. Od 1519 roku stanowiła lenno von Stojentinów. Od końca XVIII wieku właścicielem majątku był Georg Dietrich von Puttkamer. W 1841 roku Podole Wielki nabył Philips von Braunschweig i w rękach tej rodziny majątek pozostawał do końca II wojny światowej. Jednym z najciekawszych obiektów zabytkowych w Podolu Wielkim jest murowany pałac z połowy XIX wieku.

SKÓRZYNO – wieś położona w gminie Główczyce, wzmiankowana w dokumentach historycznych już w 1281 roku, kiedy to nadana została przez księcia Mestwina dla klasztoru norbertanek w Słupsku. Od początku XVI wieku stanowiła lenno rodu Stojentinów. Rozalie von Stojentin wniosła w posagu Skórzano wychodząc za mąż za Aleksa von Bonin – wieś pozostawała w rękach von Bonin do 1945 roku. Ostatnim dziedzicem Skórzyna był Karl Oskar von Bonin. Świadectwem minionego czasu jest pałac wzniesiony w Skórzynie w 1870 roku w stylu klasycystycznym. Jest to budynek piętrowy z czterokolumnowym gankiem, zbudowany na planie wydłużonego prostokąta. Dwór położony był w otoczeniu parku, z którego zachowały się nieliczne okazy przyrodnicze, między innymi dwa platany o pachnących liściach.

SMOŁDZINO – wieś gminna, o której pierwsze wzmianki sięgają 1281 roku. Ziemia smołdzińska należała do pomorskiego rodu Gryfitów, krótko do klasztoru w Oliwie, potem do zakonu krzyżackiego. Od 1622 roku do czasu wygaśnięcia rodu Grafitów w 183 roku Smołdzino było miejscem działań księżnej Anny de Croy, siostry Bogusława XIV. Księżna Gryficka ufundowała okazały kościół, konsekrowany 16. X 1632 roku. W XIX wieku obiekt był wielokrotnie przebudowywany, w 1818 roku władze pruskie przeznaczyły 430 talarów Nawego remont. Około 1828 roku rozebrano wieżę kościoła i przedłużono go w kierunku północno-zachodnim. Na przełomie lat 30-40 XIX wieku wybudowano chór i empory, zainstalowano organy, zanotowano 49 obrazów odnowionych z pierwotnego stropu, autorstwa prawdopodobnie dwóch słupskich malarzy – Foxkircha i Lichota. Kolejna rozbudowa kościoła miała miejsce w 1874 roku, kiedy to dobudowano dwa boczne skrzydła, które utworzyły nawę poprzeczną, zaś nawę główną zwieńczono małą wieżyczką pokrytą łupkiem.

Kościół posiada bogate, zabytkowe wyposażenie: wczesnobarokowy ołtarz oraz ambonę. W ołtarzu głównym znajduje się obraz „Ecce Homo” przedstawiający Chrystusa koronie cierniowej. Na bokach ołtarza w ozdobnych uszakach umieszczone są portrety księżnej Anny i syna Ernesta Bogusława. Z innych interesujących obiektów wymienić należy XVII-wieczną chrzcielnicę, parę ołtarzowych świeczników cynowych z 1637 roku wykonanych przez słupskiego konwisarza Marcina Presera na zlecenie księżnej Anny, dzwon spiżowy z 1706 roku pochodzący z pracowni Michała Wittwercka z Gdańska, wieloramienny świecznik brązowy ufundowany przez Jakuba Lagritza ze Słupska. Istnieje wieść, że ostatnie książki słowińskie zostały dla ocalenia zamurowane w podziemiach kościoła. Ze Smołdzinem i kościołem związana jest postać pastora Michała Postnika /1583-1654/, który przetłumaczył biblie Marcina Lutra na język polski i był autorem śpiewników dla miejscowej ludności.

SZCZYPKOWICE – wieś położona w gminie Główczyce, wzmiankowana w dokumentach historycznych już w 1469 roku. Wieś w XV wieku należała do rodziny Stojentinów. Dobra te w 1469 roku zostały nadane jako lenno przez książąt zachodniopomorskich dla braci Klausa i Lorenza z rodu Stojentinów. Na początku XVIII wieku wieś należała do rodu Podewilsów, aż do 1796 roku. Przez cały XIX wiek do 1945 roku znajdowała się w rękach rodziny Blankensee. Ostatnią mieszkanką pałacu w Szczypkowicach była Elizabeth z domu Gandecker, wdowa po Luisie von Blankensee. Interesujący jest fakt, że w XVIII wieku mówiono we wsi po kaszubsku.

Pałac w Szczypkowicach został wybudowany w I połowie XIX wieku. Wokół rozciągał się park, po którym pozostał interesujący drzewostan z okazami sięgającymi nawet 150 lat. Wnętrze pałacu uległo zdecydowanej przebudowie, najstarsza część budynku pochodzi z I połowy XIX wieku. W pobliżu pałacu znajduje się XIX-wieczny zespół folwarczny.

WIELKA WIEŚ – wieś położona w gminie Główczyce, wzmiankowana w źródłach już w 1284 roku. Wieś była lennem rodziny Stojentinów nadanych i potwierdzonych przez kolejnych książąt pomorskich w latach1564, 1618 i 1621. Pod koniec XVII wieku na podstawie układów małżeńskich przeszła we władanie Caspara Otto von Podewilsa. Pod koniec 1771 roku ponownie wymieniana była jako własność dziedziczna von Stojentinów. Przez cały wiek XIX wieś należała do rodziny von Mitlaffów. Do zabytkowych obiektów Wielkiej Wsi należy pałac zbudowany w połowie XIX wieku. Część zachodnia budowli datowana jest na wiek XVIII, skrzydło wschodnie na połowę XIX wieku. Pałac jest budynkiem jednopiętrowym, murowanym z cegły, z dachem naczółkowym z licznymi lukarnami krytym dachówką tzw. Karpiówką. Budynek został wzniesiony na planie wydłużonego prostokąta z ryzalitem i wieżyczką przy elewacji wschodniej. Pałac posiada cechy neoklasycystyczne. Na frontonie ryzalitu znajduje się tarcza herbowa von Mitzlaffów. Pałac otacza park założony w połowie XIX wieku.

WOLINIA – wieś położona w gminie Główczyce, po raz pierwszy wzmiankowana w 1313 roku. Dobra wolińskie od 1457 do 1888 roku należały do rodziny Puttkamerów, później przeszły w posiadanie rodu Filipa von Braunschweiga z Podola Wielkiego i pozostawały w rękach tej rodziny aż do 1945 roku. Budowę zespołu pałacowo – parkowego rozpoczęto w XV wieku, w II połowie XVIII wieku pałac został gruntownie przebudowany i uzyskał formę zbliżoną do współczesnej. Pałac składa się z budynku głównego i dwóch symetrycznie rozmieszczonych parterowych skrzydeł bocznych zwieńczonych szczytami o rokokowej dekoracji. Ogród otaczający pałac założony został na wzór francuski. Do dziś zachowało się wiele rzadkich okazów drzew, między innymi cisy i dziewięć pomników buków. Pozostały także ruiny neogotyckiego grobowca dawnych właścicieli. W sąsiedztwie pałacu zachował się zespół folwarczny z XVIII i XIX wieku.

WYKOSOWO – wieś położona w gminie Główczyce, wzmiankowana w dokumentach historycznych w 1315 roku. Wówczas to od Waldemara von Brandenburg Casimir Svenzo otrzymał wieś jako lenno. Późniejszymi właścicielami Wykosowa do połowy XIX wieku była rodzina von Stojentinów. Ostatnimi włodarzami majątku byli potomkowie znanego pomorskiego rodu von Heynowie. Jednym z cenniejszych obiektów Wykopowa jest pałac zbudowany w 1870 roku o ciekawej bryle architektonicznej i zastosowanych materiałach budowlanych: piwnice wymurowano z ciosów granitowych, parter i poddasze z cegły, zaś górne partie murów w części dachowej posiadają konstrukcje szkieletową. Dach głównej bryły budynku ma kształt dwuspadowy, pokryty jest blachą. Do pałacu prowadzi podjazd w kształcie podkowy, od strony ogrodu znajduje się taras z klatką schodową. Wewnątrz pałacu z dawnego wystroju zachowała się oryginalna stolarka, a w niektórych pomieszczeniach sufity zdobione stiukami o motywach roślinnych. Pozostał również ozdobny piec i kominek. Pałac posadowiony był w otoczeniu parku z oryginalnym drzewostanem.

ŻELAZO – wieś położona w gminie Smołdzino wymieniona poraz pierwszy w1281 roku. Od czasów nadania przez księcia Bogusława X, aż do końca II wojny światowej wieś pozostawała w rękach jednego rodu – Bandemerów. Jedną z najbardziej znanych mieszkanek pałacu w Żelazie była Cordula von Bandemer, która pozostawiła po sobie wiele cennych obrazów, między innymi wykorzystany na mapie wizerunek Słowinki w stroju żałobnym. Ostatnimi właścicielami dóbr w Żelazie byli Alfred i jego syn Rudolf von Bandemerowie. Wieś przed wojną liczyła 32 gospodarstw, funkcjonowała tu duża cegielnia oraz szkoła.

Pałac w Żelazie zbudowany został w II połowie XVIII wieku, rozbudowany w XIX wieku. Starą i nowszą część pałacu łączy czworokątna wstawka ze ściętymi rogami. Fronton fasady ozdobiony został płaskorzeźbami przedstawiającymi popiersie kobiety i mężczyzny. Budynek wybudowany z cegły na kamiennym fundamencie pokryty został dachem naczółkowym. Ganek i weranda o konstrukcji żeliwnej wzniesione zostały około 1876 roku. Do dziś na kamieniu narożnym werandy widnieje napis: Rudolph i Cordula von Bandemer, 1876. Pałac posadowiony na kamiennym fundamencie wymurowany został z cegły, pokryty dachem naczółkowym /w starszej części łupkiem kamiennym, w nowszej dachówką cementową/. Na fasadzie starszej części pałacu nad wejściem znajdowała się tarcza herbowa Bandemerów, wewnątrz zachowała się częściowo oryginalna stolarka, parkiety i stiuki. Pałac otaczał założony w I połowie XIX wieku park dworski z rzadkimi okazami drzew, takimi jak: klonolistne platany i tulipanowce amerykańskie.

ŻORUCHOWO – wieś położona w gminie Główczyce, wzmiankowana w 1493 roku. W XVIII wieku wymieniana była jako własność rodziny Bandemerów i Janiszów. W latach 1780-1841 właścicielem dóbr w Żoruchowie była rodzina von Janiszów, następnie przeszły one w ręce Filipa Braunschweiga, którego potomkowie gospodarzyli tu do 1945 roku. Ostatnim z rodu, który zarządzał majątkiem był Egon von Braunschweig. Znajdujący się we wsi pałac zbudowany został około 1833 roku jako budynek dwukondygnacyjny, murowany, podpiwniczony. Posadowiony został na tyłach XIX- wiecznych zabudowań folwarcznych na planie prostokąta. Wokół pałacu rozciągał się park dworski z okazałym stawem.