Stroje ludowe w Polsce

• czas: 1.V-30.VI.2001
• scenariusz, aranżacja: Jadwiga Koszucka

Wystawa ze zbiorów Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie.

Wystawa prezentowała 32 najpiękniejsze strojów ludowych z różnych regionów Polski z okresu od końca XIX w. do 1939 roku. Znajdziemy tu stroje nie tylko ludności polskiej – krakowskiej, rzeszowskiej, kurpiowskiej, podhalańskiej. Ale także stroje innych grup etnicznych zamieszkujących tereny przedwojennej Polski: Łemków, Romów, Hucułów i innych. Wystawa była okazją zapoznania się z całą różnorodnością dawnych ubiorów, z wielością tkanin, ich wspaniałą kolorystyką, haftami, ozdobami.

Stroje ludowe są częścią tradycyjnej kultury chłopskiej, częścią naszego dziedzictwa kulturowego. Dzisiaj patrzymy na nie jak na przedmiot sztuki, na zjawisko artystyczne wysokiej klasy. I oprócz kunsztu wykonania możemy podziwiać w nich poczucie piękna, dobrego smaku, wrażliwości na kolory, jakimi prosty lud był obdarzony, by móc tworzyć takie dzieła.

Strój to ubiór niezwykły, zakładany tylko na uroczyste okazje rodzinne i państwowe, na święta, do kościoła, na odpust, wesele, dożynki. Nigdy nie noszono go na codzień, do pracy w polu, czy obejściu. Strój świadczył nie tylko o zamożności właściciela, ale także o jego stanie cywilnym, np. po nakryciu głowy można było poznać pannę, mężatkę, żonatego czy kawalera. Niektóre cechy stroju świadczyły o pozycji społecznej właściciela, o funkcji pełnionej w społeczności wiejskiej. Np. na Kurpiach wójt miał sukmanę z sześćdziesięcioma fałdami z tyłu, sołtys z czterdziestoma a zwykły zagrodnik z dwunastoma fałdami. Strój był ponadto oznaką przynależności do określonej grupy regionalnej, wspólnoty terytorialnej lub parafii. Na terenie Górnego Śląska oraz Ziemi Lubuskiej, w czasie zaboru pruskiego był oznaką przynależności narodowej polskiej.

Największy rozkwit polskiego stroju ludowego przypadł na II połowę XIX w. – po uwłaszczeniu chłopów i zniesieniu pańszczyzny na wsi. Kiedy zmianie uległ stan prawny i polepszyły się warunki materialne wsi, jej mieszkańcy dali temu wyraz zmianą ubioru na bogatszy, lepszy gatunkowo, z pięknymi ozdobami, kosztownymi haftami, koronkami czy biżuterią. W okresie międzywojennym w niektórych regionach – na Podhalu, w Łowickim – stroje przechodziły niebywały rozkwit, podczas gdy w innych regionach z wolna zanikały – zastępowane kupnymi ubraniami miejskimi. Po II wojnie światowej strój ludowy, jako odzienie powszechnie noszone na wsi, definitywnie zanika, pozostając jeszcze gdzieniegdzie, na Kurpiach, w Łowickim, Opoczyńskim, na Śląsku czy Podhalu.

Violetta Tkacz-Laskowska