Historia muzeum
Idea utworzenia Zagrody Muzealnej w Klukach narodziła się w 1958 roku wśród muzealników i społeczników zaangażowanych w „sprawę Słowińców”. Wymienić tu należy Marię Zaborowską – ówczesnego kierownika muzeum w Słupsku, Mariana Sikorę – muzealnika koszalińskiego, redaktorów Posmykiewicza i Piątkowskiego. Koncepcję naukową dla zagrody stworzył zespół etnografów: muzealników i naukowców z Torunia pod kierownictwem prof. Marii Znamierowskiej-Prüfferowej. Od czerwca 1959 roku prowadzili oni badania terenowe, gromadzili eksponaty i pracowali nad scenariuszem przyszłej ekspozycji. Nieocenioną pomocą naukową dla tworzenia muzeum były także materiały z badań prowadzonych w latach 1949-1955 przez prof. Bożenę Stelmachowską. Inwestorem i koordynatorem prac był Feliks Ptaszyński, wówczas Wojewódzki Konserwator Zabytków w Koszalinie.
22 września 1963 roku uroczyście przecięto wstęgę otwierając Muzealną Zagrodę Słowińską w Klukach. Przez krótki czas placówka była w pełni samodzielna, podlegała Urzędowi Gminy w Smołdzinie. W 1965 roku, po utworzeniu w Słupsku Muzeum Okręgowego weszła w jego skład jako filia Działu Etnograficznego. Muzealna Zagroda (dzisiejsza Reimannów) składała się z trzyrodzinnej chałupy mieszkalnej, dwóch budynków inwentarskich i stodółki oraz studni z żurawiem. Wszystkie budynki szkieletowe, z wyjątkiem szalowanej stodółki wszystkie szachulcowe. W pierwszym inwentarzu Zagrody znalazło się trzysta osiemnaście eksponatów ruchomych. Utworzona ekspozycja była różnorodna: część poświęcono wprowadzeniu do kultury Słowińców, część na wystawy tematyczne prezentujące wybrane dziedziny życia np. obróbkę włókna, transport, rolnictwo, część wykorzystano na aranżację wnętrza chałupy słowińskiej.
W tym czasie XIX-wieczne szachulcowe budynki nie były rzadkością w Klukach czy innych wsiach słowińskich. Znaczącą zmianę przyniósł początek lat 70 XX wieku. Wyjeżdżali wtedy ostatni rdzenni mieszkańcy, nowych było dużo mniej, wiele budynków popadało w ruinę, władze postanowiły w końcu wyburzyć większość dawnych słowińskich domostw. W latach 1974 -76 muzealnicy słupscy podjęli prawdziwą batalię o zachowanie chociaż niektórych zabytkowych obiektów. Rezultatem była zgoda władz na przeniesienie do skansenu sześciu zagród. Rozebrano i zabezpieczono XVIII-wieczną chałupę Charlotty Klück z Kluk, datowaną na 1841 rok chałupę z Żoruchowa, pochodzące z Kluk Żeleskich zagrody z początku XIX w. i lat 20 XX wieku, in situ zabezpieczono dwie XIX-wieczne zagrody w Klukach. Tylko tyle zdołano uratować. Reszta szachulcowych budynków zniknęła z Kluk i innych wsi. Wsie Kluki Żeleskie i Ciemińskie w ogóle przestały istnieć.
Pod koniec lat 70. etnografowie Hugona Ostrowska-Wójcik i Henryk Soja opracowali koncepcję rozwoju skansenu jako rekonstrukcji fragmentu dawnej wsi rybackiej. Do roku 1982 MPŚ w Słupsku pozyskało tereny pod rozbudowę skansenu – działki sąsiadujące z istniejącą Zagrodą Muzealną. Decyzja o rozbudowie została jednak wydana przez Wojewódzkie Biuro Planowania Przestrzennego dopiero w 1984 roku. Autorami koncepcji etnograficznej muzeum są mgr mgr Hugona Ostrowska – Wójcik i Henryk Soja. Plan przestrzennego zagospodarowania muzeum wykonała dr Elżbieta Szalewska. Muzeum Wsi Słowińskiej w Klukach rozpoczynało swą działalność jako pojedyncza zagroda słowińska zachowana in situ. Fakt ten wpłynął na późniejszą koncepcję rozbudowy skansenu w Klukach, która uwzględnić musiała możliwości i istniejącą realnie wieś. Podstawą do myślenia o rozbudowie były istniejące nieopodal zagrody muzealnej puste działki osadnicze, o których autorzy koncepcji wiedzieli, że kiedyś były zabudowane. Cennym faktem było również to, że tuż obok zagrody muzealnej zachowała się zagroda rybacka z początku XIX wieku z dwurodzinną chałupą i charakterystycznym pięterkiem gospodarczym. Kolejną rzeczą było istnienie w Klukach całego szeregu budynków zabytkowych, przeznaczonych przez władze do wyburzenia. Te elementy wpłynęły na ostateczny kształt koncepcji rozbudowy muzeum w Klukach jako rekonstrukcji układu przestrzennego XIX wiecznej wsi Kluki. Istniejące możliwości doprowadziły do opracowania koncepcji zakładającej remont trzech istniejących in situ zagród oraz posadowienie pomiędzy nimi czterech dalszych. W ten sposób, w środku istniejącej wsi, na obszarze ok. 5 ha, odtworzony został układ zabudowy Kluk. Teren muzeum znajduje się pomiędzy zabudowaniami wsi, przez jego środek biegnie droga publiczna. Autentyzm wzmagają kilkusetletnie drzewa rosnące opodal swych równolatek – chat słowińskich. Szczęśliwy zbieg okoliczności i mądrość twórców koncepcji doprowadziły do powstania muzeum, któremu można zarzucić wszystko tylko nie sztuczność i brak autentyzmu.
W 1984 roku muzeum uzyskało status Oddziału Muzeum Pomorza Środkowego z nazwą „Skansen Słowiński w Klukach”. Sukcesywnie prowadzono prace konserwatorskie, remontowe i badawcze. W 25 lat po otwarciu Muzealnej Zagrody Słowińskiej w Klukach udostępniono do zwiedzania zachowaną In situ zagrodę Josta i Klicka z wnętrzami z przełomu XIX/XX wieku, wystawę rybołówstwa w zrekonstruowanym magazynie rybackim, i dwie chałupy bez wyposażenia wnętrz: przeznaczoną na wystawy czasowe chałupę z Żoruchowa z 1841 roku oraz najstarszą zachowaną XVIII-wieczną chałupę Charlotty Klück z unikalnym szerokim kominem brożynowym. Pięć lat później, w 1993 roku udostępniono do zwiedzania dwubudynkową zagrodę Alberta Klücka z Kluk Żeleskich z wyposażeniem z lat 30 XX wieku. Rok 1998 przyniósł kolejne otwarcia: udostępniono zagrodę Keitschicków z Kluk Żeleskich składającą się z dwurodzinnej chałupy, stodółki, budynku inwentarskiego i pieca chlebowego z wnętrzami z lat 40. i 50. XX wieku. Po generalnym remoncie otwarto także na nowo zagrodę Reimannów z całkowicie nową ekspozycją w chałupie i dwóch budynkach gospodarczych. Powstała także ekspozycja Kuchnia Pomorska w chałupie Charlotty Klück. W tym samym roku rozpoczęto adaptację chałupy z Wierzchocina na karczmę. W 2003 roku udostępniony został do zwiedzania szałas rybacki z Mierzei Łebskiej z ekspozycją z lat 20. XX wieku. A w roku 2007 otwarto Słowińskie Centrum Kultury Regionalnej mieszczące się w XIX wiecznej zagrodzie Anny Kötsch zachowanej in situ oraz w XIX-wiecznym ceglanym budynku byłej szkoły w Klukach. Przy muzeum w 2008 roku oddano karczmę „U Dargoscha” którą urządzono w zrewitalizowanej chałupie mieszkalnej z Wierzchocina, pochodzącej z poł. XIX wieku. Nazwa Karczmy nawiązuje do przedwojennej karczmy znajdującej się w Klukach. W 2013 roku Kluki odwiedził Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Bronisław Komorowski wraz ze swoja mamą. Jadwiga Komorowska przebywała w Klukach w latach powojennych jako opiekunka dzieci na kolonii oraz przeprowadziła badania. Ich efektem była praca magisterska na temat relacji miedzy miejscową a napływową ludnością.
Teren słowiński to nie tylko wsie rybackie, ale również wsie rolnicze. W 1986 roku muzeum przejęło zabytkową zagrodę kowala w Czystej i utworzyło tam filię Muzeum Wsi Słowińskiej w Klukach. W filii tej zaplanowano rozbudowę muzeum o elementy kultury rolniczej i miejscowe rzemiosła. Dzisiaj muzeum posiada w Czystej około 5ha ziemi pod rozbudowę, częściowo wyremontowaną zagrodę kowala / budynek gospodarczy wyremontowany w ramach unijnego programu „Po ryby”, chałupę mieszkalną w trakcie remontu , wyremontowaną kuźnię i remizę strażacką/. Ponadto muzeum posiada 12 rozebranych i zabezpieczonych obiektów / chałupy mieszkalne, stodoły, budynki gospodarcze, piekarnik, a także wiatrak typu paltrak/. Na bazie posiadanego terenu i obiektów Muzeum ma zamiar powołać Ośrodek Kultury Regionalnej, który łącząc tradycję z nowoczesnością stanie się centrum interaktywnej edukacji w zakresie tradycyjnego rzemiosła i rękodzieła a także będzie zaspakajał potrzeby edukacyjne w zakresie historii Pomorza.
W 1995 roku zmieniła się nazwa muzeum. Dzisiaj brzmi ona: Muzeum Wsi Słowińskiej w Klukach, Oddział Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku. Od tego roku muzeum zaczęło się także mocniej rozwijać kadrowo, a co za tym idzie również poszerzać działalność popularyzatorską, kulturalną i edukacyjną czego wyrazem są przede wszystkim imprezy plenerowe organizowane w muzeum a także organizowane na przestrzeni lat warsztaty i kursy rękodzieła ludowego.
