Mennonici na Żuławach.

Wystawę Mennonici na Żuławach, przygotowaną przez Oddział Etnografii Muzeum Narodowego w Gdańsku po raz pierwszy zaprezentowano w Gdańsku w 2007 roku. Otrzymała ona wówczas nagrodę Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego RP w Konkursie na Najciekawsze Wydarzenie Roku. Obecna, V edycja, jest prezentacją wystawy w skróconym wymiarze. Teksty na wystawie opracowano w oparciu o artykuły autorstwa Jerzego Domino, Edmunda Kizika, Arthura Kroegera, Konrada Nawrockiego zamieszczone w wydawnictwie „Mennonici na Żuławach. Ocalone dziedzictwo”.

Ekspozycja podzielona została na dziesięć części tematycznych z zachowaniem generalnej chronologii historycznej (okres od XVI do XX wieku). W kolejnych częściach chałupy zaprezentowano kolejno następujące zagadnienia: Mennonityzm, Osadnictwo mennonickie na Żuławach, Krajobraz Żuław, Wiatraki (przemiałowe i odwadniające), Wyposażenie wnętrza domu żuławskiego, Mennonici w miastach, Budynki mieszkalne (zagrody holenderskie i domy podcieniowe), Domy modlitwy, Cmentarze, Emigracja z Żuław (w tym historia rodzin mennonickich wywodzących się z Żuław).

Mennonici przybywali do Prus Królewskich od lat 50. – 60. XVI wieku. Zostali z powodzeniem włączeni w proces zagospodarowania ziem depresyjnych i podmokłych, leżących w delcie i Dolinie Dolnej Wisły. Menonici w większości byli chłopami. Wsie, w których się osiedlali zakładane były na obszarze pastwisk, łąkowych ulg powodziowych, terenów leżących poza starymi założeniami osadniczymi. Zajmowali się rolnictwem, mieszkali na ogół w zagrodach typu holenderskiego i w domach podcieniowych Budowniczym najbardziej efektownych domów żuławskich był Peter Loewen. Architektura podcienia niejednokrotnie była znacznie bogatsza od pozostałej części domu. Słupy wspierały wycięte fantazyjnie miecze albo wręcz (głównie w obiektach wolnostojących) przybierały formy toskańskich, jońskich czy korynckich kolumn.

Mennonici mieszkający w miastach zajmowali się pasamonictwem (produkcją galanterii tekstylnej), rzemiosłem tekstylno-skórzanym, handlem tekstylnym i korzennym, wyszynkiem wina i paleniem gorzałki oraz produkcją gatunkowych wódek. Wśród gdańskich gorzelni i destylatorni szczególne miejsce zajmuje działalność mennonickiej firmy „Pod Łososiem” (Der Lachs), która w połowie XVIII wieku wysyłała swoje produkty (korzenne nalewki m.in. słynną Danziger Wasser” aż do Petersburga). Firma założona została przez mennonitę Ambrożego Vermeulena w 1598 r. (jemu zawdzięczamy recepturę „złotej wódki. Pod koniec XVIII wieku stała się własnością rodziny niemenonickiej. Lokalną popularnością cieszyła się na Żuławach produkowana na przełomie XVIII i XIX wieku w gorzelni Petera Stobbego w Nowym Dworze nalewka jałowcowa pod nazwa „Machandel”.

W dniu otwarcia wystawy w Klukach zaprezentowane zostały rzemiosła i zajęcia charakterystyczne dla mennonitów mieszkających na Żuławach. Zapoznać się było można z technikami ciesielskimi i snycerskimi wykorzystywanymi przy budowie domów a także z technikami melioracyjnymi, charakterystycznymi dla ludzi zajmujących się osuszaniem bagien. Poznać było można też kilka codziennych zajęć kobiecych: tkactwo, szycie odzieży, wyrób masła i twarogu, jako że menonici słynęli ze swego nabiału. Poczęstowaliśmy także tradycyjnymi potrawami: prażuchami, świeżo paloną zbożową kawą, twarogiem, chlebem z masłem, maślanką. Otwarcie uświetnił koncert zespołu folkowego Niwa Modrego Lnu ze Słupska.