Rzeczy po przejściach – od narodzin do śmierci. Obrzędy rodzinne na Pomorzu
1 maja – 23 września 2018 (chałupa z Żoruchowa)
Prezentowane na wystawie przedmioty w ubiegłych wiekach towarzyszyły mieszkańcom Pomorza w momentach przejścia: narodzin, I komunii świętej, konfirmacji, ślubu i śmierci. Ich zadaniem była pomoc w bezpiecznym przekroczeniu granic: życia i śmierci; panieństwa i narzeczeństwa etc. Po spełnieniu swojego zadania, w uśpieniu oczekiwały na kolejne ich użycie. Niektóre stawały się pamiątkami rodzinnymi, dekorując wnętrza domów, przypominały o ważnych momentach w życiu. Wyłączone z pierwotnego kontekstu, traciły dawniej przypisywane im komunikacyjne i przekształcające znaczenie. W końcu trafiały do muzeów; a będąc już tylko niejasnym śladem kluczowych momentów w życiu – obrzędów przejścia, zdobywały nowe, ekspozycyjne znaczenie.
Zgromadzone eksponaty należały do mieszkańców Pomorza XIX i XX w., w tożsamość których wpisana była graniczność – funkcjonowanie na styku kultur/religii; ludności autochtonicznej – Kaszubów i napływowej; Polaków i Niemców; katolików i protestantów; kultury miejskiej i wiejskiej. Dzięki przekazom etnograficznym „Rzeczy (…)”dochodzą do głosu- niewyraźnie – bo odkodowanie nadawanych im sensów nie jest łatwe. Pozwalają odsłonić sposób komunikacji między ludźmi a zaświatami oraz wewnątrz społeczności np. kluka – kij służący do przekazywani informacji np. o ślubie i pogrzebie lub Patenbrief – list chrzcielny od rodziców chrzestnych, później służący jako dokument potwierdzający tożsamość. Są to przedmioty, które w oczach ich użytkowników mogły nosić wartości magiczne – mając odstraszyć, ochronić służyły jako apotropeiony (np. krzyżyki przeznaczone dla wieszczego – wkładany nieboszczykowi pod język, aby ten nie powrócił do żyjących) lub symboliczne (np. wianki i korony śmierci mówiące o niewinności zmarłego), odsłaniając głębie znaczeń, mogły stać się chwilową siedzibą ujawniającego się sacrum.
Wystawa została zaaranżowana w chałupie z Żoruchowa i podzielona na cztery części. W każdym z pomieszczeń prezentowane są odrębne obrzędy: związane z narodzinami i chrztem, I komunią świętą i konfirmacją, ślubem oraz z pogrzebem. Ekspozycji towarzyszą nagrania z Pomorza związane z obrzędowością weselną i pogrzebową, a także kołysanki.
Wystawa ze zbiorów:
- Muzeum Zachodniokaszubskiego w Bytowie
- Muzeum Historyczno-Etnograficznego w Chojnicach
- Zamku Książąt Pomorskich – Muzeum w Darłowie
- Narodowego Muzeum Morskiego w Gdańsku
- Muzeum Narodowego w Gdańsku
- Muzeum Miasta Gdyni
- Pommersches Landesmuseum w Greifswaldzie
- Muzeum w Koszalinie
- Muzeum Ziemi Puckiej im. Floriana Ceynowy w Pucku
- Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku
- Muzeum Narodowego w Szczecinie
- Muzeum Regionalnego w Szczecinku
- Muzeum – Kaszubskiego Parku Etnograficznego im. Teodory i Izydory Gulgowskich we Wdzydzach Kiszewskich
- Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej w Wejherowie
- Muzeum Ziemi Złotowskiej w Złotowie
Nagrania:
- pochodzące z badań terenowych udostępnionych dzięki życzliwości p. Izabeli Bukowskiej
- udostępnione dzięki życzliwości Seweryna Huzarskiego (nagrania z Sianowa, 2012 r. i Nowych Czapli, 2012 r., śpiewają: Bernard Lewna, śp. Edmund Potrykus, nagrania wykonali Katarzyn i Seweryn Huzarscy ze Stowarzyszenia Trójwiejska
- ze zbiorów Fonograficznych Instytutu PAN – z płyty Cassubia incognita (2009 r.)
- z płyty „Kaszuby” Muzyka Źródeł Polskiego Radia, z płyty Muzyka źródeł vol.17 Kaszuby Kolekcja muzyki ludowej Polskiego Radia, 1999 r.
- ze zbiorów Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej w Wejherowie
Koncepcja, aranżacja i realizacja: Małgorzata Dubasiewicz
Montaż wystawy: Rafał Michalak, Edward Rzeczycki, Bogusław Wełnicki
Wystawie towarzyszy katalog
