Kluki

Wieś Kluki powstała najpewniej w końcu XVII wieku. Legenda o powstaniu wsi, opowiada o siedmiu chatach zbudowanych przez siedmiu synów Kleki, który wcześniej przybył tu „od jeziora” wraz z Grzanałtą i jego córką. W latach 70. XVIII wieku w opisie Pomeranii znajdujemy, potwierdzającą legendę, wzmiankę o siedmiu chatach zwanych Klukami, z których sześć zamieszkanych jest przez Kleków, a jedna przez braci Warnochów.

Mieszkańcy Kluk przy budowie domu, 1898 rok

Kluki, a właściwie Kleki, bo tak brzmiała nazwa wsi, zanim zaczęli zniekształcać ją w zapisie pruscy urzędnicy, rozwijały się na południowo-zachodnim brzegu jeziora Łebskiego w postaci rozproszonych siedlisk, budowanych na piaszczystych i suchych wyniesieniach terenu, znajdujących się pomiędzy obszarami położonymi niżej, o strukturze torfowej, przesyconymi wilgocią, niezdatnymi do budowania drewnianych siedlisk. Legenda o powstaniu wsi wymienia siedem miejsc osadniczych: Nagołrza albo Górne, Pioskłowe, Dąbłowe, Ługłowe, Chłejłowe, Puszczłowe, Grządłowe. Plan wsi z 1829 roku potwierdza legendarne nazwy, wymieniając następujące części wsi wraz z mieszkańcami: Gorne (5 rodzin: 2 Pollexów, 2 Klicków, 1 Sawalisch), Grczendowi (Pollex, Schimanke), Dambowi (8 rodzin Klicków), Lugowi (3 rodziny Klicków), Piaskowi (3 rodziny Klicków), Jach (2 Klicków), Novidomski (2 Klicków), Zickor (8 rodzin: 2 Klicków, 4 Reimannów, 2 Gawerów) i Pawelki (2 Klicków). Wymienione części wsi znajdowały się w Klukach Smołdzińskich. Poza nimi od końca XVIII wieku istniały Kluki Żeleskie, później powstały Kluki Ciemińskie i kolonia Pawełki.

Na mocy rozporządzenia królewskiego z 12 sierpnia 1870 roku Kluki stały się samodzielną gminą. W końcu XIX stulecia mieszkało tutaj 550 mieszkańców w 40 domach (domy najczęściej były dwurodzinne, a często trzy- i czterorodzinne). Do początku XX wieku badacze dawali obraz Kluk jako wsi odciętej od świata, ubogiej, zamieszkanej przez Słowińców, dla których całym światem jest jezioro: to ono daje pożywienie, zarobek, otwiera drogę na świat; na jego brzegu rośnie trzcina do pokrycia dachu domu, a na dnie zalega muł, który dobrze użyźnia słabiutkie piaszczyste poletka. Oprócz rybołówstwa klukowianie zajmowali się rolnictwem, w którym – z powodu niewielkiej dostępności ziemi uprawnej – dominowała hodowla. Hodowano krowy, owce i drób: gęsi i kury. W uprawach dominowały ziemniaki, owies i buraki.

Rodzina Barnów, Kluki, ok. 1930 roku

Wiek XX przyniósł duże zmiany. Wieś rozrosła się i wskutek melioracji wzbogaciła o żyzne, uprawne ziemie. Gospodarka zmieniła się na rolniczo-rybacką. Znacznie wzrosło pogłowie zwierząt hodowlanych. Tak jak w 1900 roku we wsi było 8 koni i 140 krów, to w 1939 roku już 91 koni i 406 krów. Według spisu z 1939 roku we wsi znajdowało się 117 gospodarstw rolnych, połowa z nich posiadała areał większy niż 5 ha. We wsi mieszkało 32 rybaków zajmujących się wyłącznie łowieniem. Natomiast duża część wsi łączyła rybołówstwo z rolnictwem a także z innymi formami zarobkowania. Kluki lat 30. i 40. XX wieku to duża, licząca 660 mieszkańców wieś, w której, oprócz dawnych szachulcowych, stało już także kilkanaście murowanych domów, szkoła, sklepy, gospoda. We wsi działał chór, Związek Strzelecki, drużyna piłki nożnej. Ze światem łączyła Kluki porządna, brukowana droga, od lat 30. XX w. wieś była zelektryfikowana.

W 1946 roku rozpoczęły się masowe wysiedlenia ludności z tzw. Ziem Odzyskanych. Zgodnie z założeniami pozostać mogli tylko ci, którzy zostali zweryfikowani jako Polacy. Dotyczyło to również mieszkańców Kluk. Mimo starań naukowców i społeczników, by władze zauważyły wyjątkowość potomków Słowińców, w 1947 i 1948 roku przeprowadzono dwie akcje wysiedleńcze. Kluki Ciemińskie przestały istnieć, w Żeleskich i Smołdzińskich pozostało 152 osoby. W następnych latach w Klukach trwał swoisty rezerwat. Ci, którzy tu pozostali, próbowali w części żyć tak jak ich przodkowie. W 1956 i 57 roku z Kluk wyjechało kolejne 30 osób. Wydawanie pozwoleń dla kolejnych chętnych administracyjnie wstrzymano w obawie, że wyjadą wszyscy. I rzeczywiście, kiedy w 1970 roku otwarto możliwość wyjazdu, wyjechali wszyscy. W latach 70. XX wieku wyburzono większość dawnego budownictwa, po utworzeniu Słowińskiego Parku Narodowego zaniechano gospodarczego wykorzystywania terenów dawnej wsi Kluki i większości jeziora Łebskiego. Dzisiaj Kluki to maleńka wieś o trzydziestukilku numerach domów, pośród których znajdują się te najstarsze, szachulcowe, tworzące zabudowę Muzeum Wsi Słowińskiej.